Năm 2020, Việt Nam chịu ảnh hưởng nặng nề của thiên tai, dịch bệnh. Theo số liệu của Bộ y tế ngày 27/12/2020, Việt Nam có 1.405 ca nhiễm Covid – 19, đại dịch đã làm giảm nhu cầu trên tất cả các mặt làm ảnh hưởng đến mọi mặt đời sống người dân. Nền kinh tế xã hội Việt Nam không chỉ ảnh hưởng nặng nề bởi dịch bệnh mà năm 2020 còn là năm đáng buồn với 16 loại hình thiên tai: 10 cơn bão trên biển Đông; 263 trận dông, lốc, mưa lớn trên 49 tỉnh/TP, trong đó 09 đợt trên diện rộng tại 21 tỉnh, TP Bắc Bộ và Trung Bộ; 101 trận lũ, lũ quét, sạt lở đất; đặc biệt là đợt mưa lũ lớn lịch sử từ ngày 6-22/10 tại khu vực Trung Bộ, nhất là tại các tỉnh từ Hà Tĩnh đến Thừa Thiên Huế; 82 trận động đất, trong đó có 02 trận động đất với RRTT cấp 4 (tại Mường Tè, Lai Châu ngày 16/6 với độ lớn 4.9; tại Mộc Châu, Sơn La ngày 27/7 với độ lớn 5.3); hạn hán, xâm nhập mặn nghiêm trọng, sạt lở bờ sông, bờ biển, sụt lún đê biển tại đồng bằng sông Cửu Long,…
Nhìn lại một năm đã qua, mỗi công dân cần phải có trách nhiệm đối với tiếng nói của thiên nhiên. Để làm được điều đó, mỗi cá nhân cần bắt đầu từ việc tìm hiểu hậu quả của sự tàn phá các tài nguyên thiên nhiên, biến đổi khí hậu, phương thức phòng tránh, thích nghi với những biến động tiêu cực và hướng đến sự phát triển bền vững bằng cách bảo vệ môi trường, áp dụng các công nghệ cao thân thiện với môi trường. Để góp phần thực hiện sứ mệnh phổ biến kiến thức khoa học, năm 2020 Trung tâm Khám phá khoa học đã chế tạo thành công 09 mô hình mới ở 3 nhóm kiến thức chính về các hiện tượng tự nhiên, khám quá vũ trụ và áp dụng công nghệ cao thân thiện với môi trường. Từ đó khách tham quan được trải nghiệm và nắm bắt, áp dụng các kiến thức quan sát áp dụng vào đời sống thực tế.
Ngoài 85 mô hình đang được trưng bày, 09 mô hình mới đã được hoàn thành, đưa vào sử dụng và nhận được nhiều phản hồi từ công chúng yêu khoa học gồm có: mô hình Tesla coil công suất lớn, máy phát tĩnh điện Vande Graff, trạm khí tượng, sóng dừng, kính thiên văn vô tuyến, cánh tay robot, nhà kính thông minh, Rừng và sự sống, trò chơi điều khiển tên lửa.
Mô hình máy Tesla coil công suất lớn được các chuyên gia tại Trung tâm thiết kế và chế tạo đảm bảo cho khách tham quan có thể tận mắt nhìn thấy tia lửa điện (sấm sét) có độ dài từ 1,2m đến 3m dựa trên nguyên lý máy có cuộn dây cao áp cao 1000mm, phi 170mm, với toroid bằng ống nhôm đường kính 800mm. Tia lửa điện từ phóng nguồn áp thấp 10KV tạo dòng đi qua cuộn sơ cấp biến áp Tesla coil tạo thành xung điện áp lên đến 1000-2000KV trên cuộn thứ cấp cộng hưởng. Điện áp cao này dễ dàng ion hóa không khí. Mô hình giúp khách tham quan hiểu được các hiện tượng sấm và chớp thường nhật thông qua hiện tượng “sấm sét đánh trong nhà” và biện pháp để tránh rủi ro từ mô hình lồng Faraday.
Ngoài ra du khách đến đây có thể trực tiếp theo dõi hiện tượng mưa, gió, nhiệt độ, độ ẩm của Trung tâm thông qua mô hình Trạm khí tượng. Trong thực tế, khách tham quan rất khó có cơ hội tìm hiểu được công việc của các nhà khí tượng học cũng như quan sát, tìm hiểu thiết bị mà họ sử dụng để dự báo thời tiết cho chúng ta hằng ngày. Việc hoàn thiện Trạm khí tượng vừa giúp Trung tâm theo dõi được tình hình thời tiết để vận hành các chương trình vừa giúp khách tìm hiểu được các thiết bị đo lượng mưa, theo dõi nhiệt độ, độ ẩm, hướng gió… trong lĩnh vực dự báo thời tiết. Mô hình này đem lại sự thích thú phần lớn khách tham quan đặc biệt là đối tượng học sinh.
Máy phát điện Van de Graaff giúp khách tham quan hiểu được các hiện tương tĩnh điện thường xảy ra vào mùa đông như các tiếng nổ lách tách của quần áo, tóc dựng lên khi bị tích điện. Máy phát tĩnh điện sử dụng đai chuyển động để tích lũy điện tích trên quả cầu kim loại rỗng trên đỉnh cột cách điện, tạo ra dòng điện trực tiếp điện áp rất cao (DC) ở mức dòng điện thấp. Tóc của du khách sẽ dựng đứng lên khi chạm tay vào máy tạo ra hiệu ứng và những bức ảnh vô cùng lý thú.
Năm 2020, Trung tâm hoàn thiện thêm 01 một phòng trưng bày với chủ đề khám phá không gian. Mô hình kính thiên văn vô tuyến và trò chơi điều khiển tên lửa sẽ giúp cho công chúng phần nào thoả mãn được sự tò mò về không gian vô tận xa xôi chứa đựng nhiều điều lý thú. Trò chơi lắp ráp và điều khiển tên lửa được trang bị gồm 01 màn hình lớn 4K và hệ thống điều khiển cấu hình cao sẽ giúp người xem có hình ảnh sắc nét, chân thực giúp người chơi tiếp cận với công nghệ phóng tên lửa đưa tàu vũ trụ vào không gian. Trò chơi tương tác giúp người chơi thích thú bởi cảm giác chân thật mô phỏng kỹ thuật vận hành công nghệ tên lửa thực tế.
Mô hình kính thiên văn vô tuyến hoạt động trên tần số 1.42 GHz thu tín hiệu radio phát ra từ các đám mây hydro trong dải Ngân hà. Từ các số liệu thu được, có thể vẽ lại bản đồ Ngân hà, chuyển động tự quay đặc biệt của nó và chứng minh sự tồn tại của vật chất tối trong vũ trụ. Mô hình này giúp khách tham quan tiếp cận với ngành thiên văn học vô tuyến một cách đơn giản và dễ hiểu nhất.
Tự động hoá, áp dụng các công nghệ tiên tiến vào quá trình sản xuất hay điều khiển là việc làm vô cùng cần thiết trong nền công nghiệp 4.0. Trung tâm đã xây dựng mô hình nhà kính thông minh trên cơ sở ứng dụng năng lượng tái tạo, công nghệ Internet kết nối vạn vật (IoT) và thiết bị cảm biến tiên tiến để giới thiệu đến công chúng về hệ thống nông nghiệp công nghệ cao đang được ứng dụng phổ biến tại các nước tiên tiến trên thế giới. Bên cạnh đó, Mô hình 2 cánh tay robot cùng với băng chuyền, cơ cấu hỗ trợ được tích hợp thiết bị điều khiển có kết nối mạng bên trong, cho phép lập trình toàn bộ hệ thống này và dễ dàng thay đổi thao tác từ xa qua mạng như là một phần của cách mạng 4.0, chỉ bao gồm robotics, IoT. Dữ liệu về trí tuệ nhân tạo vẫn còn quá phức tạp để áp dụng, hệ thống này sẽ được nâng cấp thêm vì các thư viện lập trình miễn phí về AI hiện nay đã có nhiều.
Đến với Trung tâm Khám phá khoa học, Khách tham quan sẽ cảm thấy choáng ngợp bởi hiệu ứng mà các mô hình mới mang lại. Từ những trải nghiệm đó, du khách sẽ có cái nhìn mới mẻ và gần gũi hơn về khoa học và công nghệ, về tự nhiên thông qua 94 mô hình khoa học đang được trưng bày nơi đây. Đặc biệt, Trong năm 2020, Trung tâm đã tổ chức thử nghiệm thành công 65 chương trình trải nghiệm khoa học cho đối tượng học sinh các cấp học. Sau mỗi chương trình, các em học sinh luôn phấn khích bởi những hiện tượng, phản ứng mà mô hình mang lại. Từ đó khơi gợi niềm đam mê, khám phá khoa học, nhiều ước mơ được trở thành nhà khoa học hay những biện pháp bảo vệ môi trường được hình thành từ những du khách có độ tuổi mầm non. Đội ngũ nhân viên Trung tâm không ngừng sáng tạo, xây dựng nhiều mô hình mới và hoàn thiện chương trình phổ biến khoa học để Trung tâm được hoàn thiện hướng đến hoạt động mở cửa chính thức, đưa Trung âm trở thành điểm đến không thể thiếu khi du khách đặt chân đến tỉnh Bình Định.
– Võ Thị Mỹ Hoàng – Đỗ Thị Thanh Nhạn –
